Z punktu widzenia ustalania wartości majątku wspólnego małżonków duże znaczenie ma moment ustania między nimi wspólności majątkowej, ponieważ skład majątku wspólnego ustalany jest właśnie na ten moment. Wartość majątku wspólnego małżonków jest ustalana według stanu tego majątku z chwili ustania wspólności majątkowej (tj. jego zawartości, czyli przynależności do niego określonych rzeczy i praw, a także ich właściwości w postaci stanu technicznego lub prawnego, czy indywidualnych cech) oraz cen z chwili dokonania podziału.

W przypadku postępowania sądowego osoba wnioskująca o dokonanie podziału majątku wspólnego przez Sąd, powinna go opłacić, przy czym opłata ta wynosi 1000 zł w przypadku, gdy strony nie posiadają wspólnego stanowiska, co do tego jak majątek powinien być podzielony, a jeśli strony osiągnęły porozumienie opłata od wniosku to 300 zł. Następnie, zgodnie z art. 520 § 1 kodeksu postępowania cywilnego, każdy uczestnik ponosi koszty związane ze swym udziałem w sprawie. W uzasadnionych przypadkach, Sąd może inaczej rozłożyć obowiązek ponoszenia kosztów postępowania i na przykład zasądzić na rzecz wnioskodawcy zwrot opłaty od wniosku albo uiszczonych zaliczek na wydatki biegłego.

Jeśli strony są w stanie porozumieć się w kwestii podziału majątku, wówczas wystarczy umowa między byłymi małżonkami, której przedmiotem będzie sposób podziału majątku. Ugodowy podział majątku wspólnego można również przeprowadzić składając zgodny wniosek do sądu o podział majątku wspólnego, zawierając ugodę w postępowaniu lub wzywając do próby ugodowej drugą stronę.

Prócz pytań standardowych dla każdej ze spraw (takich jak pytanie o wiek, wykształcenie i wykonywany zawód), Sąd zada stronom m.in. pytania o to kiedy zapadł wyrok rozwodowy (w przypadku, gdy do podziału dochodzi po rozwodzie stron), co wchodzi w skład majątku wspólnego stron, ile warte są poszczególne składniki majątku. Sąd może chcieć również ustalić, czy strony będą w stanie dobrowolnie podzielić się niektórymi składnikami majątku oraz w jaki sposób zdaniem stron majątek powinien być podzielony.

Żaden z małżonków nie może nie zgodzić się na dokonanie podziału majątku, gdyż nie można zmusić byłego małżonka do trwania we wspólności majątkowej. Sąd będzie zatem orzekał o podziale majątku nawet w przypadku sprzeciwu jednej ze stron. Trzeba pamiętać, że każdy z małżonków może wyrazić jedynie stanowisko, co do zaproponowanego sposobu podziału, ale ostateczna decyzja będzie tak czy inaczej należała do Sądu. Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, w postępowaniu o podział majątku wspólnego po ustaniu wspólności majątkowej małżeńskiej, Sąd nie może przyznać uczestnikowi postępowania prawa majątkowego bez jego zgody i zasądzić od niego na rzecz innego uczestnika spłaty lub dopłaty. Bez znaczenia są przy tym przyczyny odmowy zgody i wszelkie inne okoliczności (por. postanowienia Sądu Najwyższego z dnia: 4 listopada 1998 r., II CKN 347/98, 8 sierpnia 2003 r., V CK 174/02 i 14 listopada 2012 r., II CSK 187/12). Dość specyficzną sytuacją jest taka, gdy żaden z małżonków nie wyraża zgody na przyznanie mu konkretnego składnika majątku wspólnego np. samochodu. Wtedy Sąd nakaże sprzedaż tego składnika i podział pomiędzy współmałżonków uzyskanej ze sprzedaży kwoty.

Majątek wspólny małżonków może być podzielony na dwa sposoby tj. orzeczeniem sądowym wydanym w postępowaniu o podział majątku lub w wyroku rozwodowym albo na skutek podziału umownego, którego podstawą jest umowa zawarta między stronami.

Do ustania wspólności majątkowej może dojść w wyniku: prawomocnego wyroku rozwodowego, ogłoszenia separacji, unieważnienia małżeństwa, śmierci jednego z małżonków, ubezwłasnowolnienia jednego z małżonków, ogłoszenia upadłości jednego z małżonków, sądowej rozdzielności majątkowej lub zawarcia umowy o rozdzielności majątkowej tzw. intercyzy.

Do majątku wspólnego małżonków należy zaliczyć wszystko to, co zostało przez nich nabyte w trakcie trwania związku małżeńskiego (za wyjątkiem przedmiotów majątkowych określonych w art. 33 kodeksu rodzinnego i opiekuńczego), przy czym chodzi o aktywa nabyte zarówno wspólnie przez oboje, jak i każdego z małżonków z osobna. Do majątku wspólnego zalicza się m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę oraz dochody z działalności gospodarczej, środki zgromadzone w funduszach emerytalnych oraz dochody z majątku wspólnego oraz majątków osobistych obojga małżonków.

Przedmiotem podziału jest tylko majątek wchodzący w skład majątku wspólnego małżonków.

Co do zasady, małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym, chyba, że przed zawarciem małżeństwa zawarli umowę o rozdzielności majątkowej.

Fakt, iż rozwód małżonków został orzeczony z wyłącznej winy jednego z małżonków nie oznacza, że małżonek ten będzie w jakikolwiek sposób stratny w sprawie o podział majątku wspólnego. Wina małżonka w żaden sposób nie przekłada się na ustalenie udziałów w postępowaniu sądowym o podział majątku wspólnego małżonków.  

Zgodnie z przepisami kodeksu rodzinnego i opiekuńczego każdy z małżonków może żądać ustalenia nierównego podziału majątku, z uwzględnieniem stopnia, w jakim przyczynił się do powstania majątku wspólnego. Niemniej, Sąd ustala nierówny podział wyłącznie w wyjątkowych sytuacjach.

Przy podziale majątku Sąd bierze pod uwagę jedynie aktywa zgromadzone przez małżonków.

Roszczenie o podział majątku nie ulega przedawnieniu, więc może zostać dokonany w każdym momencie po ustaniu związku małżeńskiego.

Do majątku osobistego każdego z małżonków wchodzą wszystkie przedmioty majątkowej, które nie należą do majątku wspólnego. Są to przede wszystkim przedmioty, które małżonkowie nabyli przed zawarciem małżeństwa oraz przedmioty, które małżonek uzyskał przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, służyły do zaspokajania jedynie osobistych potrzeb małżonka, małżonek uzyskał z tytułu odszkodowania lub zadośćuczynienia za krzywdę, stanowią wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub dochodu z innej działalności zarobkowej, nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków oraz przedmioty, które małżonkowie uzyskali w zamian za składniki majątku osobistego.

Fakt, że byli małżonkowie posiadają wspólne dzieci nie ma znaczenia z punktu widzenia podziału majątku. Niemniej, w niektórych sytuacjach miejsce pobytu wspólnych dzieci może decydować o sposobie podziału majątku. Na przykład, jeśli dzieci na stałe przebywają z jednym z rodziców, a byli małżonkowie chcą przyznania na ich własność wspólnego mieszkania Sąd może wziąć pod uwagę dobro dzieci i przyznać mieszkanie małżonkowi, przy którym dzieci na stałe przebywają.

Skład majątku wspólnego ustala się według stanu w dacie ustania wspólności majątkowej. Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego, tylko w przypadkach, gdy jeden z małżonków celowo wyzbywa się przedmiotów należących do majątku wspólnego przed ustaniem wspólności majątkowej, przedmioty te lub ich równowartość podlegają rozliczeniu przy podziale (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 1974 r. III CRN 384/73).

Wniosek o podział majątku wspólnego małżonków składa się do wydziału cywilnego sądu rejonowego miejscowo właściwego ze względu na miejsce położenia majątku, a jeżeli wspólność majątkowa małżeńska ustała przez śmierć jednego z małżonków, wniosek składa się do sądu spadku.