Zdrada małżeńska jako przyczyna rozwodu

Zgodnie z przysięgą małżeńską składaną przez małżonków zarówno mąż jak i żona są zobowiązani do zachowania wobec siebie wierności małżeńskiej, która polega przede wszystkim na fizycznej i duchowej wspólności. Naruszeniem wierności małżeńskiej jest zdrada małżeńska rozumiana jako wszelkie postępowanie jednego z małżonków, które jest cudzołóstwem lub w inny sposób wykracza poza granice normalnie przyjętej obyczajowości. Często jest ona wynikiem niedopasowania małżonków, o czym piszemy w tekście pt. „Niezgodność charakterów jako przyczyna rozwodu„. Zdaniem Sądu Najwyższego, zdrada narusza normy moralne i jest przejawem rażącej nielojalności wobec współmałżonka (por. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1997 r., sygn. akt CKN 86/97). W niniejszym wpisie postaram się przybliżyć to w jaki sposób ustalenie, że w trakcie małżeństwa doszło do zdrady małżeńskiej może mieć znaczenie w postępowaniu rozwodowym.

Zdrada małżeńska jako przyczyna rozwodu

Zgodnie z przepisami prawa istnieje tylko jedna przesłanka orzeczenia rozwodu i jest nią zupełny i trwały rozkład pożycia małżeńskiego. Dopuszczenie się przez jednego z małżonków zdrady nie oznacza zatem, że Sąd automatycznie orzeknie rozwód. Niemniej, jeśli w pozwie rozwodowym strona powołała się na zdradę małżeńską, a Sąd po uprzednim zbadaniu sytuacji małżonków uznał, iż zdrada ta wiąże się z zupełnym i nieodwracalnym rozkładem pożycia małżonków to z całą pewnością wyda wyrok, w którym orzeknie o rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód.

Zdrada małżeńska jest jedną z najczęstszych przyczyn rozkładu pożycia małżeńskiego. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (z którymi można zapoznać się tutaj), w 2021 r. niedochowanie wierności małżeńskiej było wyłączną przyczyną aż 2944 rozwodów, natomiast rozwód z powodu zdrady małżeńskiej oraz innych równolegle występujących przyczyn został orzeczony aż w 8679 przypadkach.

Z uwagi na fakt, iż w dobie Internetu, w ogromnym tempie rozwijają się wszelkie serwisy społecznościowe poznawanie nowych osób jest łatwiejsze niż było kiedykolwiek. Mowa tu nie tylko o aplikacjach typu Tinder czy Badoo ale także o różnej maści portalach randkowych jak np. eDarling. Taki stan rzeczy sprzyja nawiązywaniu bliskich relacji i niestety przyczynia się do naruszania przez małżonków wierności małżeńskiej. W kontekście rozwodu z powodu zdrady istotne jest nie tylko wykazanie, że do zdrady doszło, ale również kiedy miało to miejsce. Jak zostało już wskazane wyżej, zdrada małżeńska sama w sobie nie stanowi podstawy orzeczenia rozwodu, niemniej, może być podstawą trwałego i zupełnego rozpadu małżeństwa, który warunkuje orzeczenie o rozwodzie małżonków. Mimo iż małżonkowie nie mogą tłumaczyć zdrady małżeńskiej niewłaściwym zachowaniem męża lub żony to niewłaściwe zachowanie zdradzonego małżonka może również stanowić zawinioną przyczynę rozpadu małżeństwa. 

Dowody na zdradę

W sprawach o rozwód, jak w większości spraw, Sąd przeprowadza postępowanie dowodowe. Co więcej, na podstawie art. 432 Ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej również jako: k.p.c.) Sąd ma obowiązek przesłuchania rozwodzących się małżonków. Podczas takiego przesłuchania małżonek, który wniósł o rozwód z wyłącznej winy drugiego małżonka, może przedstawić swoje stanowisko oraz wskazać na występujące jego zdaniem przesłanki uzasadniające rozwód. Prócz dowodu z przesłuchania strony, dowodem na zdradę małżonka może być przesłuchanie świadków, zarówno osób postronnych jak i osób z rodziny, które były naocznymi świadkami zachowań sugerujących zdradę, a także domniemanego kochanka lub kochanki. Osoby zastanawiające się jak wygląda takie przesłuchanie odsyłamy do tekstu pt. „Jak się przygotować do rozprawy rozwodowej?„.

Strona, która chce udowodnić niewierność małżonka, może również powołać się na dowody z dokumentów takich jak np. korespondencja niewiernego małżonka lub wyciąg bilingów telefonicznych. Nieco rzadziej zdarza się, że strona chcąca udowodnić niewierność małżonka jako dowód jego zdrady przedstawia wywiad detektywistyczny razem z zebranym przez detektywa materiałem dowodowym. Aktywność zdradzającego małżonka w portalach społecznościowych także może ułatwić udowodnienie zdrady w procesie przed Sądem.

W kontekście dowodów zdrady niewiernego małżonka należy pamiętać, iż nie wszystkie środki dowodowe, jakich można użyć w sprawie o rozwód będą w pełni legalne. O dowodach wątpliwych pod względem ich legalności mówi się potocznie, iż są „owocami zatrutego drzewa”. Inaczej mówiąc takimi dowodami są te, które można uznać za naganne z moralnego punktu widzenia, ale są przydatne dla toczącego się postępowania np. zdjęcia robione z ukrycia, nagrania z podsłuchów, czy wydruki z korespondencji prywatnej. Z uwagi na charakterystykę spraw rozwodowych oraz to, że często nieuniknione jest ich połączenie ze sprawami intymnymi małżonków może być trudno zdobyć dowody innego rodzaju, które potwierdzą winę w rozkładzie pożycia małżonków, szczególnie w kontekście zdrady. Dlatego, wielu przedstawicieli doktryny uznaje, że w postępowaniu rozwodowym przy wykazaniu winy strony mogą korzystać z wszelkich dowodów, jakimi dysponują. Niemniej, trzeba pamiętać, iż powołując dowody, które są „owocami zatrutego drzewa” można się liczyć z późniejszym powództwem o naruszenie dóbr osobistych, które może zostać wytoczone przez drugiego małżonka (choć w praktyce ma to rzadko miejsce i takie powództwo podlegałoby raczej oddaleniu jako sprzeczne z zasadami współżycia społecznego). O wiele groźniejsza jest natomiast odpowiedzialność karna za pozyskanie niektórych dowodów, o czym poniżej.

Podsłuch i włamanie do komputera małżonka a odpowiedzialność karna

Szerszego omówienia wymaga kwestia, jaką jest użycia jako dowodu nagrania z podsłuchanej rozmowy oraz danych z komputera małżonka czy też jego profilu (np. na portalu społecznościowym) do których nie mieliśmy dostępu. Należy bowiem pamiętać, że zgodnie z art. 267 § 1 k.k.:

„Kto bez uprawnienia uzyskuje dostęp do informacji dla niego nieprzeznaczonej, otwierając zamknięte pismo, podłączając się do sieci telekomunikacyjnej lub przełamując albo omijając elektroniczne, magnetyczne, informatyczne lub inne szczególne jej zabezpieczenie, podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.”

Takiej samej karze, zgodnie z § 3 przywołanego przepisu podlega także ten:

„Kto w celu uzyskania informacji, do której nie jest uprawniony, zakłada lub posługuje się urządzeniem podsłuchowym, wizualnym albo innym urządzeniem lub oprogramowaniem.”

Małżonek, który padł ofiarą przestępstw, o których mowa wyżej posiada możliwość obrony swych praw w postępowaniu karnym. Aby to uczynić powinien złożyć do właściwej prokuratury rejonowej zawiadomienie o możliwości popełnienia przestępstwa przez współmałżonka. 

Chociaż ściganie opisanych wyżej przestępstw następuje na wniosek pokrzywdzonego, a w podobnych sprawach Sądy niejednokrotnie orzekały, iż wina i społeczna szkodliwość popełnionego czynu nie są znaczne i po rozważeniu, czy zachodzą pozostałe przesłanki z art. 66 Kodeksu karnego warunkowo umarzały postępowanie, to aby nie narażać się na odpowiedzialność karną, małżonkowie muszą niezwykle ostrożnie wybierać dowody, które wykorzystają w postępowaniu rozwodowym.

Czy zdrada zawsze oznacza winę zdradzającego małżonka w rozkładzie pożycia?

Zdrada małżeńska nie zawsze musi prowadzić do rozwodu z orzekaniem o winie. Zasadniczo ta kwestia zależy od decyzji małżonka niewinnego oraz tego czy faktycznie chce domagać się orzeczenia przez Sąd o winie zdradzającego małżonka. Niemniej, to że małżonek zdradził nie zawsze będzie oznaczało, że to po jego stronie leży wina za rozkład pożycia małżeńskiego. W przypadku niedochowania wierności przez jednego z małżonków decydujący będzie moment, w którym wygasły łączące ich więzi uczuciowe, fizyczne i gospodarcze. Jeżeli małżonek rzeczywiście dopuścił się zdrady, ale doszło do niej już po tym jak między małżonkami zanikły wymienione wyżej więzi, wtedy nie sposób będzie przypisać zdradzającemu małżonkowi wyłącznej winy w rozkładzie małżeństwa. Co więcej, zauważyć trzeba także, że uznanie małżonka zdradzającego za winnego rozkładu pożycia nie oznacza automatycznie, że drugi z małżonków jest niewinny. Sąd może ustalić, że również i on jest winny rozkładu pożycia (choć z innych powodów). W takiej sytuacji Sąd orzeknie rozwód z winy obydwojga małżonków.

Zgoda na „otwarty związek” a wina w rozkładzie pożycia

Mogłoby się wydawać, że z punktu widzenia prawa nie ma nic złego w cudzołóstwie, gdy maż czy żona o nim wie i na to się godzi, w końcu to prywatna sprawa małżonków, czy decydują się na otwarty związek. Niemniej takie działanie może być również uznane za zdradę. Wierność małżonków, jest bowiem istotą małżeństwa i w orzecznictwie wyrażono pogląd, że nie pozostaje ona do swobodnej dyspozycji małżonków. Takie stanowisko wyraził również Sąd Najwyższy w orzeczeniu z dnia 7 września 1954 r., sygn. akt: II C 1255/53, zgodnie z którym:

„Dochowanie wierności nie podlega dyspozycji małżonków i wobec tego cudzołóstwo stanowi podstawę rozkładu pożycia nawet wtedy, gdy doszło do niego za zgodą współmałżonka.” 

Przytoczone orzeczenie zapadło jednak prawie 70 lat temu. Wydaje się, że w dzisiejszych realiach społeczno-moralnych do obrony jest stanowisko, że  świadoma zgoda małżonków na otwarty związek, może przekreślać możliwość przypisania winy małżonkowi, korzystającemu z takiego „porozumienia”.

Niewierność małżeńska a przebaczenie

Jak już wskazywano wyżej, jedyną przesłanką orzeczenia rozwodu jest trwały i zupełny rozkład pożycia małżonków, który może nastąpić np. w wyniku zdrady. Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie porusza kwestii przebaczenia małżonków, zatem należy przyjąć, że nawet przebaczenie zdrady, jeśli wystąpiła wspomniana przesłanka orzeczenia rozwodu, nie może wyłączać możliwości rozwiązania związku małżeńskiego przez rozwód. Niemniej, przebaczenie jednego z małżonków może świadczyć o istniejącej więzi uczuciowej a to z kolei stawia pod znakiem zapytania, czy występują przesłanki orzeczenia rozwodu skoro między małżonkami nadal istnieje więź uczuciowa. Trzeba przyjąć, że jeżeli zawinione zachowanie małżonka zostało przebaczone, małżonkowie powrócili do wspólnego pożycia, a następnie z innego powodu nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, to zachowanie, które zostało przebaczone, co do zasady nie powinno być uznane za przyczynę tego rozkładu. Warto jednak wrócić uwagę na pogląd Sądu Najwyższego, wyrażony w orzeczeniu z dnia 8 grudnia 1951 r., sygn. akt: C 259/51, zgodnie z którym:

„Przebaczenie małżonkowi obrazy lub brutalności następuje w zasadzie pod warunkiem poprawy i jeżeli obraza została ponowiona, to należy ocenić według konkretnych okoliczności, czy odnowione nową krzywdą poczucie dawnej krzywdy nie było współprzyczyną rozkładu; nie można zaś traktować wybaczonej krzywdy jako zawsze już nieistotnej.”

Czy w przypadku zdrady Sąd może nie orzec rozwodu?

Jak zostało już obszernie opisane wyżej Sąd orzeka rozwód w sytuacji, gdy uzna, że między małżonkami ustała więź fizyczna, uczuciowa i gospodarcza. Należy zatem przyjąć, że nawet jeśli jeden z małżonków dopuścił się zdrady ale nie została spełniona wskazana wyżej przesłanka rozwodu to Sąd nie znajdzie podstaw do rozwiązania małżeństwa.

Rozwód z powodu zdrady a alimenty

Na końcu warto odnotować, że z uwagi na to, że w sytuacji gdy doszło do zdrady a małżonek, który dopuścił się zdrady będzie uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, będzie to miało znaczenie dla orzeczenia obowiązku alimentacyjnego między byłymi małżonkami. Zgodnie z  art. 60 §  2  kodeksu rodzinnego i opiekuńczego:

„Jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.”

W praktyce oznacza to, że małżonek winny zdrady (a konsekwentnie rozkładu pożycia) będzie zobowiązany do zapewnienia drugiemu małżonkowi zbliżonego poziomu życia do tego, jaki ten miał w trakcie trwania związku małżeńskiego. Co istotne, przedmiotowy obowiązek alimentacyjny nie jest ograniczony w czasie. Patrząc z tej perspektywy, na pewno warto rozważyć w przypadku zdrady małżonka walkę o rozwód z orzeczeniem o winie.

Adwokat Rzeszów – Pomoc

Zdrada małżeńska stanowi bardzo poważne naruszenie obowiązków małżeńskich. W większości przypadków będzie ona oznaczała winę w rozkładzie pożycia, choć zdarzają się również przypadki szczególne. Warto zatem przeanalizować swoją sytuację pod kątem prawnym.