Zaprzeczenie ojcostwa

Jak mawia łacińska paremia „Mater semper certa est, pater est, quem nuptiae demonstrant”, czyli „Matka zawsze pewna jest, zaś ojcem jest ten, którego wskazuje małżeństwo”. Powszechnie jednak wiadomo, że zdarzają się sytuacje, w których ojcem dziecka bynajmniej nie jest mężczyzna będący mężem matki. W przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego jest domniemanie prawne polegające na właśnie na domniemaniu prawnym, że ojcem dziecka jest mąż matki.

Zgodnie z art. 62 § 1 stawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej również jako „k.r.o.”) „Jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji.”  

Zgodnie natomiast z art. 62 § 2 k.r.o. nawet jeśli dziecko urodziło się przed upływem 300 dni od ustania bądź unieważnienia małżeństwa natomiast już po zawarciu nowego małżeństwa to jako ojciec dziecka uznawany jest nowy małżonek matki dziecka. Domniemanie to nie ma zastosowania w sytuacji, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji (np. zapłodnienia in vitro), na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki.

Wszystkie powyższe domniemania mogą zostać zaprzeczone w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

Zaprzeczenie ojcostwa – co to jest?

Zaprzeczenie ojcostwa może nastąpić w drodze powództwa. Ma ono na celu wyjaśnienie i uregulowanie sytuacji prawnej dziecka. Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa należy wnieść do sądu rejonowego właściwego ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego. Jeżeli nie jest możliwe określenie miejsca zamieszkania pozwanego to właściwy będzie sąd miejsca zamieszkania powoda. Sprawy z zakresu zaprzeczenia ojcostwa prowadzone są w Wydziale Rodzinnym i Nieletnich Sądu Rejonowego właściwego w sprawie.

Pozew o zaprzeczenie ojcostwa podlega opłacie stałej w wysokości 200,00 zł.

Do pozwu o zaprzeczenie ojcostwa należy dołączyć:

1. aktualny odpis aktu urodzenia dziecka;
2. odpis aktu małżeństwa;
3. dowód uiszczenia opłaty od pozwu;
4. wynik przeprowadzonego badania DNA
5. oraz pozostałe wszelkie dowody takie jak zdjęcia, bilety, rachunki potwierdzające, że w czasie, w którym mogło dojść do poczęcia dziecka, małżonkowie przebywali osobno, a które zostały wskazane w treści pisma.

Zaprzeczenie ojcostwa nie jest możliwe po śmierci dziecka, chyba że dziecko zmarło już po zainicjowaniu postępowania. W takim przypadku zaprzeczenia ojcostwa mogą dochodzić zstępni dziecka.

Kto może złożyć pozew o zaprzeczenie ojcostwa?

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa może zostać wytoczone przez:

1. ojca;
2. matkę;
3. dziecko;
4. prokuratora.

Trzeba jednak zaznaczyć, że różne są terminy do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa dla ww. osób.

Ojciec może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi i maksymalnie do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. W przypadku całkowitego ubezwłasnowolnienia męża matki z powodu choroby psychicznej bądź innego rodzaju zaburzeń psychicznych, na które zachorował on w trakcie biegu terminu do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, powództwo to może zostać wtoczone przez jego przedstawiciela ustawowego w ciągu roku od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego, a jeśli dowiedział się on, że dziecko nie pochodzi od męża matki, po upływie tego terminu –  w ciągu roku od dnia, powzięcia wiadomości o tym fakcie. Jeśli natomiast przedstawiciel ustawowy ojca całkowicie ubezwłasnowolnionego nie wytoczył powództwa o zaprzeczenie ojcostwa, to ojciec może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w terminie roku od dnia uchylenia ubezwłasnowolnienia, a gdy dowiedział się on, że nie jest ojcem dziecka, po upływie tego terminu to może wytoczyć powództwo w terminie roku od dnia, w którym dowiedział się o tej okoliczności.

Jeśli ojciec zapadł na chorobę psychiczną bądź inne zaburzenia psychiczne w trakcie biegu terminu do wytoczenia przedmiotowego powództwa, ale nie został ubezwłasnowolniony całkowicie z tego powodu, mimo, że istniały przesłanki ku temu, może on wytoczyć powództwo w przeciągu roku od dnia ich ustania. Ojciec wytacza powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a gdy ona nie żyje to przeciwko dziecku.

Matka może wytoczyć przedmiotowe powództwo w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko nie pochodzi od jej męża, maksymalnie do dnia, w którym dziecko stanie się pełnoletnie. W tym przypadku matka wytacza powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko mężowi oraz przeciwko dziecku, a jeżeli mąż nie żyje to przeciwko dziecku. W przypadku matki dziecka aktualne są uregulowania dotyczące ojca w zakresie jego ubezwłasnowolnienia i choroby psychicznej.

Dziecko może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa jedynie po osiągnięciu pełnoletności w terminie roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od mężczyzny będącego mężem jego matki. Jeżeli dziecko uzyskało taką informację przed osiągnięciem pełnoletności to termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności. Dziecko wytacza powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce. Jeśli matka nie żyje to powództwo powinno być wytoczone przeciwko ojcu. Jeżeli natomiast dotychczasowy ojciec umarł to powództwo wtacza się przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd. W przypadku dziecka tak samo jak w przypadku jego matki aktualne pozostają uregulowania dotyczące choroby psychicznej i ubezwłasnowolnienia.

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa, jeśli wymaga tego dobro dziecka bądź ochrona interesu społecznego, może wytoczyć również prokurator. Jeżeli dziecko umarło zanim  uzyskało pełnoletność, prokurator może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Trzeba zaznaczyć, że wytoczenie przez prokuratora przedmiotowego powództwa jest niedopuszczalne, jeśli dziecko umarło już po osiągnięciu pełnoletności.

Jak udowodnić, że ktoś nie jest ojcem dziecka?

Powództwo o zaprzeczenie ojcostwa ma na celu wykazanie, że domniemany ojciec dziecka nim faktycznie nie jest.  Aby to wykazać, należy przedstawić dowody, które potwierdzą, że ojcem dziecka jest inny mężczyzna. Najważniejszym dowodem w sprawie są badania DNA bowiem ich skuteczność wynosi 99,9999 %. Przyjęcie takiej wartości wynika z przyjęcia założenia, że w populacji mogą istnieć dwie niespokrewnione ze sobą osoby o takim samym profilu DNA. W praktyce jednak prawdopodobieństwo to jest równe 0. Co również ciekawe, wynik badania jest zależy do tego ile markerów genetycznych jest poddanych analizie. Do pozwu o zaprzeczenie ojcostwa można przedstawić przeprowadzone samodzielnie badania DNA. Oczywiście może zdarzyć się, że druga strona postępowania będzie kwestionować wynik przedstawionego badania, dlatego też w pozwie wnioskuje się o zlecenie przeprowadzenia tych badań przez Sąd.

Niezależnie jednak od tego, w pozwie o zaprzeczenie ojcostwa można wnosić o przesłuchanie świadków, którzy mogą potwierdzić, że w czasie, kiedy mogło dojść do poczęcia dziecka matka i domniemany ojciec dziecka byli w rozłączeniu, bądź matka przebywała w innym miejscu (np. wyjechała za granicę do pracy).

Zaprzeczenie ojcostwa po uzyskaniu pełnoletności przez dziecko

Zaprzeczenie ojcostwa po uzyskaniu pełnoletności przez dziecko jak wskazano powyżej również jest możliwe. Kwestię tę reguluje art. 70 § 1 k.r.o., zgodnie z którym „Dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki. Jeżeli dziecko dowiedziało się o tej okoliczności przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności.”  Taki stan prawny obowiązuje od 30 listopada 2019 r.

Trzeba jednak zaznaczyć, że w okresie od 18 maja 2018 r. do 30 listopada 2019 r. można przyjąć, że termin na wytoczenie przedmiotowego powództwa dla dziecka pełnoletniego wynosił 3 lata i był związany z wydaniem przez Trybunał Konstytucyjny wyrok z dnia 16 maja 2018 r. sygn. akt SK 18/17, w którym uznano, że „Art. 70 § 1 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (Dz. U. z 2017 r. poz. 682) w zakresie, w jakim określa termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa męża matki niezależnie od daty powzięcia wiadomości przez pełnoletnie dziecko o tym, że nie pochodzi od męża matki, jest niezgodny z art. 30 w związku z art. 47 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.”  Takie orzeczenie zostało wydane w sprawie, w której kobieta dopiero w wieku 53 lat dowiedziała się od matki, że mężczyzna, który zmarł kilkanaście lat wcześniej i był uważany za jej ojca, wcale nim nie był. Wcześniej obowiązujące przepisy dopuszczały możliwość wytoczenia powództwa o zaprzeczenie ojcostwa przez pełnoletnie dziecko w terminie 3 lat od osiągnięcia przez nie pełnoletności, a termin ten był terminem zawitym. Innymi słowy po ukończeniu przez dziecko 21 roku życia nie mogło ono już  w żadnym wypadku wytoczyć powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. Taki stan prawny nie odpowiadał realiom, w którym zdarza się, że dopiero w obliczu choroby, czy zbliżającej się śmierci rodzice decydują się na wyznanie dziecku prawdy co do jego pochodzenia.

Użyte na początku poprzedniego akapitu sformułowanie „wydaje się” jest słuszne o tyle, że konsekwencją wydania wyroku przez Trybunał Konstytucyjny i uznanie w całości za niekonstytucyjny art. 70 § 1 k.r.o. powodowało niejako również i „usunięcie” terminu 3 letniego dla pełnoletniego dziecka do wytoczenia przedmiotowego roszczenia. Nowelizacja przedmiotowego przepisu miała zatem na celu wyeliminowanie wszystkich pojawiających się wątpliwości w tym zakresie.

Skutki zaprzeczenia ojcostwa

Ustalenie, że wpisany w akcie urodzenia mężczyzna nie jest ojcem dziecka pociąga za sobą wiele konsekwencji. Do najważniejszych skutków zaprzeczenia ojcostwa należy zaliczyć:

1. ustanie władzy rodzicielskiej nad dzieckiem, a zatem dotychczasowy ojciec dziecka nie może podejmować już decyzji dotyczących jego osoby oraz należącego do niego majątku, przy czym wszystkie podjęte dotychczas decyzje dotyczące dziecka i jego majątku pozostają w mocy;
2. dziecko nie dziedziczy po mężczyźnie, który dotychczas był uznawany za jego ojca oraz po jego krewnych;
3. ustaje obowiązek alimentacyjny ojca w stosunku do dziecka. Trzeba jednak zaznaczyć, że jeśli obowiązek alimentacyjny został orzeczony wyrokiem, to wydanie prawomocnego wyroku o zaprzeczeniu ojcostwa nie oznacza, że mężczyźnie przysługuje zwrot dotychczas zapłaconych na rzecz dziecka alimentów. W uchwale z dnia 11 października 1982 r., sygn. akt III CZP 22/82 Sąd Najwyższy stwierdził, że „Prawomocne obalenie domniemania ojcostwa męża matki z mocą wsteczną (ex tunc) nie przekreśla powstałych już skutków zdarzeń, jakie nastąpiły w okresie obowiązywania domniemania ojcostwa w stosunkach między dzieckiem a mężem matki z tytułu wynikających wówczas z domniemania ojcostwa praw i obowiązków rodzicielskich, a więc w zakresie reprezentowania dziecka, zarządu jego majątkiem, utrzymywania i wychowywania. Przyjęcie tej reguły oznacza, że – gdy chodzi o świadczenia alimentacyjne męża matki względem dziecka – nie ulegają zwrotowi świadczenia już spełnione do chwili prawomocnego obalenia domniemania ojcostwa. Od tej natomiast chwili ustaje obowiązek dalszych świadczeń alimentacyjnych, choćby były już prawomocnie zasądzone, lecz jeszcze nie wyegzekwowane, przy czym chodzi tu głownie o świadczenia zasądzone, lecz jeszcze nie wyegzekwowane przed obaleniem domniemania ojcostwa”. Mężczyzna, którego domniemanie ojcostwa zostało obalone powinien wnieść do Sądu stosowne powództwo o uchylenie obowiązku alimentacyjnego.

Zaprzeczenie Ojcostwa Adwokat Rzeszów

Sprawy dotyczące zaprzeczenia ojcostwa należą do spraw niezwykle trudnych pod kątem emocjonalnym. Trzeba bowiem podkreślić, że informacja o tym, że mąż matki uznawany za ojca dziecka nie jest jego dzieckiem powoduje całkowita załamanie dotychczasowego świata zarówno dla dziecka jak i dla samego mężczyzny, który uważał się za ojca dziecka, zwłaszcza w sytuacji, gdy informację tę uzyskają po kilkunastu latach funkcjonowania w rodzinie. Niemniej wyjaśnienie swojej sytuacji prawnej jest niezwykle istotne dla poprawnego funkcjonowania w społeczeństwie.