Władza rodzicielska, zgodnie z art. 95 ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej również jako „k.r.o.”) obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Władza rodzicielska powinna być wykonywana w sposób najbardziej zgodny z dobrem dziecka i interesem społecznym. Wykonywanie władzy rodzicielskiej to również współdecydowanie o istotnych sprawach dziecka. Przez istotne sprawy dziecka należy rozumieć kwestie, które nie są bezpośrednio związane z codziennym funkcjonowaniem dziecka, a które wpływają na jego rozwój. Przepisy k.r.o. nie zawierają katalogu spraw zaliczanych do istotnych spraw dziecka, natomiast co wchodzi w zakres tych spraw można wywnioskować posikując się doktryną oraz orzecznictwem sądowym. Istotnymi sprawami dziecka będą np.: wybór imienia i nazwiska dziecka; wybór miejsca, w którym dziecko będzie mieszkać; wyjazd dziecka za granicę; wybór placówki, do której dziecko będzie uczęszczało, tj. żłobka, przedszkola, a w późniejszym etapie wybór szkoły; wybór religii, w której rodzice będą wychowywać dziecko i w związku z tym podjęcie decyzji np. o chrzcie świętym dziecka, czy przystąpieniu dziecka do komunii; wybór terapii i sposobu leczenia dziecka; wydanie paszportu oraz dowodu osobistego dla dziecka; wszystkie czynności przekraczające zwykły zarząd majątkiem dziecka np. odrzucenie spadku w imieniu dziecka, czy sprzedaż należącej do niego nieruchomości. Z niniejszego tekstu dowiedzą się Państwo więcej o tym kto sprawuje władzę rodzicielską i na czym to polega.
Spis treści
Pełna władza rodzicielska
Co do zasady rodzicom przysługuje pełna władza rodzicielska. Władza rodzicielska powstaje z chwilą urodzenia się dziecka i trwa aż do uzyskania przez nie pełnoletności. Na władzę rodzicielską składają się, jak wskazano powyżej, piecza nad dzieckiem, zarząd jego majątkiem oraz reprezentowanie dziecka. Władza rodzicielska powinna być wykonywana zgodnie z szeroko pojętym dobrem dziecka oraz interesem społecznym. Dobro dziecka jest najistotniejszym czynnikiem determinującym sposób wykonywania władzy rodzicielskiej, a wartość ta stanowi najważniejszą zasadę całego prawa rodzinnego. Wykonując władzę rodzicielską rodzice powinni działać z poszanowaniem godności i praw dziecka. Co więcej, wykonując władzę rodzicielską przed podjęciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących dziecka lub jego majątku, rodzice powinni je wysłuchać, jeśli jego rozwój umysłowy, stan zdrowia oraz stopień dojrzałości na to pozwalają i w miarę możliwości uwzględnić jego rozsądne życzenia, np. co do wyboru szkoły.
Zgodnie z art. 97 § 1 k.r.o. jeśli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom (czyli żaden rodziców nie jest władzy rodzicielskiej pozbawiony, ani ograniczony w jej wykonywaniu), każdy z rodziców jest w równym zakresie obowiązany i uprawniony do jej wykonywania. Powyższe oznacza to, że w zakresie zwykłych bieżących spraw codziennego życia dziecka każdy rodzic ma prawo samodzielnie podejmować decyzję. Przykładowo, zarówno mama jak i tato mogą samodzielnie podjąć decyzję jakie dziecku kupić buty, czy dziecko może zjeść lody, bądź też czy zawieźć dziecko do lekarza w przypadku przeziębienia. Samodzielność każdego z rodziców jest ograniczona przez ustawowy obowiązek współdecydowania z drugim rodzicem w zakresie istotnych spraw dziecka. Nie ma przy tym znaczenia, czy rodzice dziecka są małżeństwem i żyją razem, czy są po rozwodzie, czy też pozostawali w związku partnerskim. Jeśli przysługuje im pełna władza rodzicielska mają obowiązek współdziałać np. w procesie zapisywania dziecka do szkoły, czy wyrabiając mu paszport i niezależnie od przedmiotu sprawy dążyć do osiągnięcia kompromisu w istotnych sprawach dziecka mając na uwadze przede wszystkim jego dobro.
Ograniczona władza rodzicielska
Czasami zdarza się, że nie jest możliwe pozostawienie pełnej władzy rodzicielskiej obojgu rodzicom. Przepisy k.r.o. określają dwie sytuacje, w których może dojść do ograniczenia władzy rodzicielskiej. Pierwsza z nich to sytuacja, w której dobro dziecka jest zagrożone.
Pojęcie dobro dziecka jest to pojęcie, którego definicji nie znajdziemy w k.r.o. W postanowieniu z dnia 11 lutego 1997 r., sygn. akt II CKN 90/96 Sąd Najwyższy wyjaśnił, że „pojęcie dobra dziecka z jednej strony obejmuje całą sferę najważniejszych jego spraw osobistych, przykładowo takich jak rozwój fizyczny i duchowy, odpowiednie kształcenie i wychowanie oraz przygotowanie do dorosłego życia, z drugiej zaś – ma ono wyraźny wymiar materialny. Polega on na konieczności zapewnienia dziecku środków do życia i realizacji celów o charakterze osobistym, a w wypadku gdy ma ono swój majątek, także na dbałości o jego interes majątkowy” (Legalis, nr 333272). To czy w danym przypadku doszło do naruszenia dobra dziecka bada każdorazowo Sąd rozpoznający daną sprawę.
Sąd może ograniczyć władzę rodzicielską w przypadku, gdy władza rodzicielska będzie wykonywana nieprawidłowo, np. w przypadku:
- uzależnienia rodzica od alkoholu, narkotyków czy innych środków psychoaktywnych;
- wystąpienia choroby psychicznej u rodzica, która będzie stanowiła przeszkodę do wykonywania władzy rodzicielskiej;
- odbywania kary pozbawienia wolności;
- niskich kompetencji wychowawczych rodzica;
- braku wyrażania zgody na zabiegi medyczne ratujące zdrowie, a czasem nawet życie dziecka.
Kolejną sytuacją, w której Sąd ograniczy władzę rodzicielską jest sytuacja, gdy rodzicie dziecka żyją w rozłączeniu, np. na skutek rozwodu, chyba, że rodzice przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem.
Istota ograniczenia władzy rodzicielskiej z urzędu oznacza, że niektórych decyzji dotyczących dziecka i jego majątku rodzic lub rodzice nie mogą podjąć bez odpowiedniej zgody Sądu.
Ograniczając władzę rodzicielską, Sąd może, zgodnie z art. 109 k.r.o.:
- zobowiązać rodziców i dziecko do określonego postępowania, zwłaszcza do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować dziecko do placówki wsparcia dziennego lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
- określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej przez rodziców nadzorowi kuratora sądowego;
- skierować dziecko do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
- zarządzić umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka, czy w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej może nastąpić na wniosek drugiego rodzica, jeśli rodzice żyją w rozłączeniu i jednocześnie nie są w stanie współdziałać w ważnych kwestiach dotyczących dziecka. Zazwyczaj Sąd przychyla się do takiego wniosku i wówczas rodzic, z którym stale dziecko przebywa ma prawo do samodzielnego podejmowania decyzji dotyczących dziecka, a drugi z rodziców będzie miał prawo, w zależności od indywidualnych okoliczności sprawy, np. do:
- dostępu do dokumentacji medycznej dziecka;
- decydowania o wyborze szkoły i zawodu dla dziecka;
- decydowania o sposobie leczenia dziecka.
Postanowienie dotyczące władzy rodzicielskiej może być wydane, zgodnie z art. 579 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego (dalej również jako „k.p.c.”) po przeprowadzeniu rozprawy, choć w wypadkach nagłych postanowienie może być wydane przez każdy Sąd opiekuńczy (rodzinny), nawet na posiedzeniu niejawnym.
Co ważne ograniczenie władzy rodzicielskiej nie jest wydane raz na zawsze. Jeśli zmienią się okoliczności sprawy to rodzicowi może zostać przywrócona pełna władza rodzicielska, ewentualnie ograniczona władza rodzicielska może zostać całkowicie odebrana przez Sąd.
Współdecydowanie o istotnych sprawach dziecka
Najlepiej byłoby jeśli współdecydowanie o istotnych sprawach dziecka rodziców po rozwodzie bądź żyjących w rozłączeniu przebiegało bezproblemowo, a rodzice zgodnie podejmowali wszystkie decyzje dotyczące dziecka, w drodze osiągniętego kompromisu. To oczywiście jest niezwykle trudne i często można zaobserwować sytuacje, kiedy dochodzi pomiędzy rodzicami do sporów w tym zakresie. Co równie ważne, to takie sytuacje wcale nie muszą dotyczyć osób po rozwodzie, czy żyjących oddzielnie. Co robić gdy będąc rodzicem nie możemy osiągnąć porozumienia z drugim rodzicem co do kwestii związanych z dziećmi?
Czy mogę się sprzeciwić decyzji drugiego rodzica?
W sytuacji, gdy rodzice nie mogą osiągnąć porozumienia i jedno z nich sprzeciwia się decyzji drugiego rodzica, a jednocześnie każdemu z nich przysługuje pełna władza rodzicielska, to w tej spornej kwestii dotyczącej dziecka rozstrzygać będzie Sąd na wniosek jednego z rodziców. Nie ma tu znaczenia, czy rodzice pozostają w związku małżeńskim, czy też są już po rozwodzie. Właściwy będzie Sąd rejonowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania dziecka. Rozstrzygnięcie Sądu nastąpi dopiero po umożliwieniu rodzicom wypowiedzenia się co do spornej kwestii. Wydając rozstrzygnięcie Sąd kieruje się dobrem dziecka, a nie interesem rodziców. Oczywiście, jak zwykle w sprawach rodzinnych, Sąd będzie dążył do polubownego rozstrzygnięcia sporu, np. poprzez zaproponowanie rodzicom mediacji. Prawomocne postanowienie Sądu pozwalające na dokonanie pewnej czynności z zakresu istotnych spraw dziecka zastępuje zgodę drugiego rodzica. Aby móc faktycznie dokonać spornej czynności rodzic jest zobowiązany do przedstawienia wydanego przez Sąd postanowienia wraz ze stwierdzeniem jego prawomocności.
Władza Rodzicielska Adwokat Rzeszów
Władza rodzicielska jest zarówno przywilejem jak i zobowiązaniem rodzica. Najlepiej jest, jeśli rodzice, niezależnie od tego, czy żyją wspólnie, czy są po rozstaniu bądź po rozwodzie będą potrafili osiągać kompromis przy jej wykonywaniu. Jeśli z jakiś powodów nie jest to możliwe, konieczna staje się interwencja Sądu w tym zakresie.