Co do zasady, zgodnie z art. 31 § 1 k.r.o., z chwilą zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje wspólność majątkowa, która oznacza, że przedmioty majątkowe, które zostały nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich stanowią majątek wspólny. Niemniej, niejednokrotnie zdarza się, że małżonkowie, z różnych powodów, chcą pozostawić lub przywrócić ustrój rozdzielności majątkowej, w której każdy z nich samodzielnie dysponował majątkiem. Z niniejszego tekstu dowiesz się jak przeprowadzić ustanowienie rozdzielności majątkowej.
Spis treści
Powstanie wspólności majątkowej małżeńskiej
Jak zostało już wskazane wyżej, małżeńska wspólność majątkowa, w braku odmiennych ustaleń, powstaje w przypadku zawarcia związku małżeńskiego.
Zgodnie z art. 31 § 2 k.r.o. w skład majątku wspólnego wchodzi m.in. pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków, dochody z majątku wspólnego małżonków jak również z majątku osobistego każdego z nich, środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego oraz środki zewidencjonowane na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych.
Co ważne, do katalogu składników majątkowych, które wchodzą w skład majątku wspólnego małżonków, ustawodawca włączył także środki zgromadzone na koncie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz.Urz. UE L 198 z 25.07.2019, str. 1) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz.U. poz. 1843) każdego z małżonków, a wskazane rozszerzenie zakresu majątku wspólnego wejdzie w życie z dniem 26 września 2023 r.
Wszelkie przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Intercyza przed ślubem
Małżonkowie mogą, jeszcze przed zawarciem małżeństwa, w drodze aktu notarialnego, zastrzec, że z chwilą wejścia w związek małżeński powstanie pomiędzy nimi ustrój rozdzielności majątkowej. Taka umowa, czyli umowa majątkowa małżeńska, potocznie nazywana jest intercyzą.
Co ważne, skutkiem intercyzy jest nie tylko ustanowienie rozdzielności majątkowej między małżonkami, gdyż zgodnie z art. 47 § 1 k.r.o. małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego nie tylko ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków ale także wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć.
Niemniej, najczęściej spotykanym rodzajem intercyzy jest umowa majątkowa małżeńska, która prowadzi do zachowania między małżonkami rozdzielności majątkowej. Intercyza zawierana jest najczęściej wtedy, gdy jeden z małżonków jeszcze przed ślubem posiada znaczny majątek lub popadł w długi. W takim przypadku celem zawartej umowy jest wzajemne zabezpieczenie małżonków oraz ograniczenie ryzyka błędnych decyzji biznesowych partnera lub parterki. Należy pamiętać, że intercyza co do zasady chroni przed długami współmałżonka ale tylko wtedy, gdy została zawarta przed powstaniem długu, a wierzyciele małżonka zostali powiadomieni o fakcie jej zawarcia.
Intercyza może także w jakiś sposób zabezpieczyć majątek jednego z małżonków na wypadek ewentualnego rozwodu lub separacji a także ułatwić określenie, jak ma być rozdzielony majątek w razie rozstania.
Co ważne, ustanowienie rozdzielności majątkowej przed ślubem nie wypływa na kwestię dziedziczenia po małżonku, gdyż w przypadku zawarcia intercyzy dziedziczenie odbywa się na tych samych zasadach, jak w sytuacji, gdyby między małżonkami nie zawarto takiej umowy.
Ustanowienie rozdzielności majątkowej po ślubie
Jak wynika z powyższego, zawarcie małżeństwa nie oznacza definitywnego powstania między małżonkami wspólności majątkowej. Należy pamiętać, że małżonkowie, jeśli tego nie chcą, nie muszą trwać we wspólności majątkowej i nawet po ślubie mogą dążyć do ustanowienia rozdzielności majątkowej. Podobnie jak w przypadku intercyzy zawieranej przed ślubem, ustanowienia rozdzielności majątkowej między małżonkami może nastąpić w formie aktu notarialnego, w którym małżonkowie umówią się, że od momentu podpisana umowy będą samodzielnie dysponować swoim majątkiem.
Sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej
Rozdzielność majątkowa może powstać również na skutek wydania przez Sąd orzeczenia w tym zakresie. Każdy z małżonków może z ważnej przyczyny żądać ustanowienia przez Sąd rozdzielności majątkowej. Co ważne, rozdzielność majątkowa może powstać między małżonkami nie tylko na wniosek któregoś z nich ale również na wniosek wierzyciela małżonka, jeśli uprawdopodobni on, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Przez ważne powody, które uzasadniają ustanowienie przez Sąd rozdzielności majątkowej między małżonkami, rozumie się nie tylko okoliczności natury majątkowej takiej jak np. trwonienie majątku przez jednego z małżonków. Ważnym powodem mogą być także takie okoliczności, które stwarzają sytuację, w której wykonywanie zarządu wspólnym majątkiem przez każdego z małżonków jest niemożliwe lub znacznie utrudnione (vide Wyrok SN z 6.11.1972 r., III CRN 250/72, OSNC 1973, nr 6, poz. 113.). Przyczyną wydania przez Sąd orzeczenia o ustanowieniu rozdzielności majątkowej między małżonkami może być zatem sytuacja, gdy jeden z małżonków zaniedbuje swoje obowiązki względem rodziny, trwoni majątek, wykazuje się niegospodarnością lub uporczywie dokonuje szczególnie ryzykownych operacji finansowych, które pociągają za sobą poważne zagrożenie dla stanu majątku rodziny.
Zgodnie z art. 52 § 2 k.r.o. rozdzielność majątkowa, w przypadku orzeczenia jej przez Sąd, powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. Oznaczenie w wyroku, dnia ustania wspólności majątkowej jest obligatoryjne i następuje z urzędu (nawet, gdy strona powodowa o to nie wnosiła).
Co ważne, nawet ustanowienie przez Sąd rozdzielności majątkowej przez Sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza możliwości zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej, która ureguluje kwestię istniejącego ustroju majątkowego.
Jeśli rozdzielność została ustanowiona na żądanie wierzyciela jednego z małżonków, umowa majątkowa małżeńska może zostać zawarta po dokonaniu podziału majątku wspólnego, po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia albo po zaspokojeniu wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.
Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej
Jak zostało już opisane wyżej, rozdzielność majątkowa między współmałżonkami może powstać także na skutek orzeczenia wydanego w postępowaniu przed Sądem. Takie postępowanie może zostać zainicjowane przez każdego z małżonków lub wierzyciela jednego z nich wniesionym do Sądu Rejonowego (Wydziału Rodzinnego i Nieletnich) pozwem o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków. Właściwość miejscowa Sądu, który powinien rozpoznać sprawę, podobnie jak w sprawach rozwodowych, należy do Sądu właściwego dla ostatniego miejsca zamieszkania małżonków jeżeli choć jedno z nich w tym okręgu stale przebywa. Jeśli nie można na tej podstawie określić jaki Sąd jest właściwy to sprawę powinien rozpoznać Sąd właściwy dla miejsca zamieszkania pozwanego.
Pozew o ustanowienie rozdzielności majątkowej, oprócz wymogów formalnych jakie powinno spełniać każde pismo procesowe określonych w art. 126 k.p.c. powinien również zawierać elementy wskazane w art. 187 k.p.c. oraz musi zostać opłacony opłatą sądową w wysokości dwustu złotych.
Jednym z obligatoryjnych elementów pozwu o ustanowienie rozdzielności majątkowej małżonków jest jego uzasadnienie, w którym powód powinien wskazać m.in., że w chwili wnoszenia pozwu małżonkowie znajdują się we wspólności majątkowej, a także udowodnić, że zachodzą ważne powody dla rozwiązania przez sąd wspólności. Należy pamiętać, by do pozwu załączyć także niezbędne dowody potwierdzające twierdzenia strony np. stosowne dokumenty.
Rozdzielność majątkowa z datą wsteczną
Datę powstania rozdzielności majątkowej określa Sąd w treści wydanego w sprawie orzeczenia. Co ważne, co do tego zakresu czasowego Sąd posiada pewną dowolność, którą ogranicza jedynie czas, w którym po raz pierwszy wystąpiły przesłanki uzasadniające ustanowienie rozdzielności majątkowej, gdyż nie jest dopuszczalne ustanowienie takiej rozdzielności z datą wcześniejszą niż właśnie dzień zaistnienia ważnych powodów potwierdzających zasadność wytoczonego powództwa.
Rozdzielność majątkową można zatem ustanowić z datą wcześniejszą od dnia wydania orzeczenia a także od daty zgłoszenia żądania ustanowienia rozdzielności. Niemniej, jak już wskazano wyżej w każdym przypadku rozdzielność majątkowa nie może być ustanowiona z datą wcześniejszą od chwili wystąpienia przesłanek, które uzasadniają jej ustanowienie.
W praktyce Sąd najczęściej korzysta z przyznanej mu przez ustawodawcę możliwości ustanowienia rozdzielności majątkowej małżonków z datą wsteczną w przypadku, gdy małżonkowie żyją
w rozłączeniu.
Ustanowienie Rozdzielności Majątkowej Adwokat Rzeszów
Chociaż co do zasady małżonków łączy wspólność majątkowa Ci spośród nich, którzy pragną zachowania samodzielności w zarządzie majątkiem, lub Ci którzy chcą ochronić majątek przed niegospodarnością współmałżonka, mogą na różne sposoby doprowadzić do powstania rozdzielności majątkowej. Sposób ustanowienia rozdzielności będzie różny w zależności od tego, czy małżonkowie zgodnie chcą ustanowienia rozdzielności majątkowej (wtedy najodpowiedniejsze będzie zawarcie umowy majątkowej małżeńskiej ustanawiającej rozdzielność), czy rozdzielności majątkowej żąda jeden z małżonków lub wierzyciel (wtedy rozdzielność ustanowi Sąd).