Obecnie coraz mniej osób decyduje się na zawarcie związku małżeńskiego. Takie zjawisko powoduje, że wiele dzieci, które się rodzi w Polsce pochodzi z tzw. związków nieformalnych. O ile, jak pisaliśmy poprzednio w artykule Zaprzeczenie ojcostwa w przypadku matki nie ma wątpliwości, że dziecko urodzone jest dzieckiem kobiety, która je urodziła, o tyle w przypadku ojca sytuacja nie jest już taka oczywista. Aby zapobiec sytuacji, w której dziecko nie posiada żadnego ojca, przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej również jako „k.r.o.”) przewidują procedurę ustalenia ojcostwa. Z niniejszego wpisu dowiesz się m. in tego jak ustalić ojcostwo.

Ustalenie ojcostwa – co to jest?

Przepisy k.r.o. przewidują trzy sposoby do ustalenia ojcostwa i są to:

Domniemanie polegające na uznaniu, że ojcem dziecka jest mąż matki, która dziecko urodziła;
Uznanie ojcostwa;
Ustalenie ojcostwa na mocy orzeczenia sądowego.

Zgodnie z art. 62 k.r.o. jeśli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa bądź przed upływem trzystu dni od jego ustania ewentualnie od jego unieważnienia, domniemywa się, że jego ojcem jest mąż matki. Jeśli natomiast matka dziecka w tym czasie zawarła nowe małżeństwo, przyjmuje się, że ojcem dziecka urodzonego jest nowy mąż matki. Domniemanie to nie ma jednak zastosowana w sytuacji, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki. Powyższe domniemania mogą zostać obalone jedynie w drodze powództwa o zaprzeczenie ojcostwa.

Ustalenie ojcostwa następuje przez uznanie dziecka oraz poprzez ustalenie ojcostwa na mocy orzeczenia sądowego. Obie możliwości dotyczą dziecka pozamałżeńskiego.

Ustalenie ojcostwa poprzez uznanie ojcostwa następuje przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego. W takim wypadku należy udać się do urzędu stanu cywilnego i złożyć oświadczenie dotyczące uznania dziecka. Takie oświadczenie musi zostać potwierdzone przez matkę dziecka. Uznania można dokonać jeszcze przed narodzeniem się dziecka. Jest to o tyle wygodne, że już od pierwszych chwil życia dziecka mężczyzna będzie mógł podejmować decyzje dotyczące dziecka, np. będzie mógł podejmować decyzje o leczeniu dziecka, czy też będzie mógł zabrać dziecko ze szpitala, jeśli mama z jakiegoś powodu będzie musiała w nim pozostać. Trzeba zaznaczyć, że w sytuacji, w której grozi niebezpieczeństwo bezpośrednio życiu mamy dziecka lub ojca dziecka, oświadczenie niezbędne do uznania ojcostwa może być zaprotokołowane przez notariusza bądź może zostać złożone do protokołu wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy. Protokół ten musi podpisać osoba, która przyjęła to oświadczenie i osoba, która je złożyła jeśli ma możliwość jego podpisania. W sytuacji, gdy osoba składająca oświadczenie nie może podpisać protokołu przyczynę braku podpisu trzeba umieścić w protokole. Następnie protokół ten jest niezwłocznie przekazywany do urzędu stanu cywilnego właściwego do sporządzenia aktu urodzenia dziecka.

Kiedy można żądać ustalenia ojcostwa?

Sądowe ustalenie ojcostwa uregulowane jest w art. 84 k.r.o. Sądowego ustalenia ojcostwa dochodzi się w przypadku dziecka pozamałżeńskiego, kiedy to domniemany ojciec dziecka nie chce go uznać. Ustalenie ojcostwa jest ważne zarówno dla ojca, jaki dla dziecka, ponieważ wiąże się z nim wiele uprawnień, jak np. otrzymywanie alimentów od ojca dziecka, czy prawo do dziedziczenia po ojcu. Ustalenia ojcostwa mogą żądać: dziecko, matka dziecka, domniemany ojciec dziecka oraz prokurator. Zarówno matka jak i domniemamy ojciec dziecka mogą wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa jedynie do momentu osiągnięcia przez dziecko pełnoletności, a w sytuacji gdy dziecko zmarło, to mogą to zrobić do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.

Dziecko albo jego matka mogą wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko mężczyźnie, którego uważają za ojca dziecka, a gdy mężczyzna ten nie żyje, to pozew kieruje się przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez Sąd.

Mężczyzna, który uważa, że jest ojcem dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku oraz jego matce. Jeśli natomiast matka dziecka nie żyje, to powództwo wytacza się przeciwko dziecku, a jeśli dziecko nie żyje, to przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez Sąd.

Nie jest możliwe sądowe ustalenie ojcostwa przed urodzeniem się dziecka, bądź też ustalenie ojcostwa dziecka, które urodziło się nieżywe.

Powództwo o ustalenie ojcostwa wnosi się do Sądu Rejonowego, Wydziału Rodzinnego i Nieletnich właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby uprawnionej ewentualnie według właściwości ogólnej, czyli ze względu na miejsce zamieszkania Pozwanego. Powództwo jest zwolnione od opłat.

Jak udowodnić ojcostwo?

Przepisy k.r.o. wprowadzają domniemanie, że ojcem dziecka jest mężczyzna, który obcował z matką dziecka w okresie pomiędzy 300 a 181 dniem przed jego urodzeniem się albo ten mężczyzna, który był dawcą komórki rozrodczej jeśli dziecko urodziło się w wyniku dawstwa partnerskiego w procedurze medycznie wspomaganej prokreacji. Domniemanie to może zostać obalone, jeśli kobieta będąca matką dziecka w tym czasie obcowała z innym mężczyzną i z okoliczności wynika, że ojcostwo tego drugiego partnera jest bardziej prawdopodobne. Domniemany ojciec, jeśli ma wątpliwości co do swojego ojcostwa powinien w postępowaniu udowodnić, że ojcostwo innego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne. W postępowaniu o ustalenie ojcostwa dopuszcza się przeprowadzenie dowodów z przesłuchania stron, świadków oraz dokumentów. Najważniejszym dowodem w postępowaniu o ustalenie ojcostwa są jednak badania DNA, które dają niemalże 100% pewności co do ojcostwa mężczyzny i mogą je potwierdzić bądź wykluczyć.

Badania genetyczne (DNA) a ustalenie ojcostwa

Badania DNA są najpewniejszym dowodem w sprawie o ustalenie ojcostwa, ponieważ ich skuteczność wynosi 99,9999 %. W wynikach nie przyjmuje się wartości 100 % bowiem zakłada się, że w populacji mogą istnieć dwie niespokrewnione ze sobą osoby o takim samym profilu DNA. Badania DNA można wykonać zarówno w ciąży jak i po urodzeniu się dziecka. W przypadku badań w trakcie ciąży badania te można przeprowadzić już od 9/10 tygodnia ciąży i przeprowadza się je przez wyizolowanie DNA dziecka z krwi matki. Takie badanie nie jest związane z jakimkolwiek ryzkiem dla ciąży i dla zdrowia matki oraz dziecka. Badanie DNA może również być wykonane po urodzeniu się dziecka (nawet zaraz po narodzinach dziecka). Wówczas takie badanie wykonuje się z materiału pobranego z policzka dziecka albo z pobranej krwi ewentualnie z innych śladów mikrobiologicznych. Pobrane próbki są przekazywane następnie do laboratorium, gdzie są porównywane z materiałem pobranym od ojca. Na wynik badania czeka się ok kilku dni. Badania można wykonać prywatnie, bądź są zlecane w toku postępowania przez Sąd. Nawet jeśli dysponujemy badaniami prywatnymi, to zwłaszcza w sytuacji ich kwestionowania przez drugą stronę, Sąd sam zleca takie badanie. Badania na zlecenie Sądu są obarczone wymogami proceduralnymi jak np. pobranie materiału w obecności świadków, czy sporządzenie protokołu z pobrania materiału. Materiał genetyczny jest pobierany przez osobę wyznaczoną przez biegłego sądowego, która posiada specjalne uprawnienia. Analiza laboratoryjna próbek przeprowadzana jest przez laboratorium genetyki sądowej, a jej wynik podpisuje biegły sądowy. Uzyskany w taki sposób wynik stanowi podstawę dla Sądu do wydania orzeczenia.

Nie wiem kto jest ojcem mojego dziecka – co robić?

Brak pewności co do tego kto jest ojcem dziecka powoduje pojawienie się uczucia wstydu. I właśnie zwykle z powodu tych emocji matki nie decydują się na poznanie prawdy o prawdziwym pochodzeniu dziecka. Oczywiście w takiej sytuacji najlepiej wziąć sprawy we własne ręce, a nie czekać biernie na rozwój wydarzeń, natomiast to zawsze łatwiej powiedzieć, niż zrobić. Niejednokrotnie wsparcie ze strony najbliższych, czy profesjonalisty (pełnomocnika i psychologa) jest niezbędne do podjęcia stosownej decyzji i złożenia sprawy w Sądzie. Jedno jest pewne, zarówno adwokat, psycholog czy Sąd nikogo nie oceniają. Jedyny sposób, aby dowiedzieć się kto faktycznie jest ojcem dziecka jest przeprowadzenie prywatnie badań DNA, które później można złożyć w Sądzie. Ani grupa krwi, ani kolor oczu, czy kolor skóry nie dyskwalifikują ojcostwa poszczególnych mężczyzn, bowiem w tym zakresie genetyka bywa przewrotna.

Z ustaleniem ojcostwa wiąże się dużo konsekwencji zarówno prawnych jak i społecznych. Odnosząc się do kwestii prawnych to w wyroku ustającym ojcostwo Sąd nadaje dziecku nazwisko (może to być nazwisko ojca, matki bądź podwójne), orzeka o władzy rodzicielskiej nad dzieckiem (władza ta może być pełna, bądź może zostać już w wyroku ograniczona albo ojciec może zostać jej pozbawiony) oraz orzeka o obowiązku alimentacyjnym nad dzieckiem.

Odnosząc się do względów pozaprawnych to ustalenie ojcostwa pozwala uregulować najważniejsze kwestie dla dziecka, a w konsekwencji pozwala na poczucie stabilności i spokoju zarówno dziecku jak i mamie, co wpływa pozytywnie na rozwój dziecka.