Jakie są różnice pomiędzy rozwodem a unieważnieniem małżeństwa?

Powszechnie przyjmuje się, że zakończenie małżeństwa może nastąpić jedynie poprzez rozwód bądź separację. O tym jakie rozwiązanie jest korzystniejsze dla małżonków pisaliśmy w artykule Rozwód czy separacja – co wybrać? Zaznaczyć jednak trzeba, że przepisy ustawy z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (dalej również jako „k.r.o.”) przewidują jeszcze jedną instytucję, która nie jest tak powszechna jak te dwie powyżej wskazane, a mianowicie unieważnienie małżeństwa. W niniejszym artykule przybliżona zostanie instytucja unieważnienia małżeństwa oraz zostanie wyjaśnione jakie są różnice pomiędzy rozwodem a unieważnieniem małżeństwa?

Rozwód a unieważnienie małżeństwa – jakie są różnice?

Zarówno rozwód jak i unieważnienie małżeństwa w swoich skutkach prowadzą do ustania małżeństwa. Rozwód może zostać orzeczony jedynie w przypadku, gdy małżeństwo zostało skutecznie zawarte i w świetle prawa istniało ono od momentu jego zawarcia do jego zakończenia – czyli do wydania wyroku przez Sąd. Unieważnienie małżeństwa może mieć miejsce jedynie w sytuacji, gdy małżeństwo zostało zawarte nieprawidłowo. O unieważnieniu małżeństwa może orzec jedynie Sąd – podobnie zresztą jak w przypadku rozwodu. Do tego czasu małżeństwo uznawane jest za ważne, natomiast unieważnienie małżeństwa przez Sąd powoduje, że małżeństwo jest traktowane jakby nigdy nie zostało zawarte. W przypadku rozwodu Sąd orzeka, który z małżonków ponosi winę za rozkład pożycia małżeńskiego, natomiast w przypadku unieważnienia małżeństwa Sąd orzeka który z małżonków działał w złej wierze. Małżonkiem będącym w złej wierze jest ten małżonek, który wiedział o przeszkodach małżeńskich w chwili zawierania małżeństwa. Co jednak istotne unieważnienie małżeństwa mimo, że samo małżeństwo jest traktowane jak niebyłe, nie ma wpływu na dzieci, które traktowane są jak dzieci pochodzące z małżeństwa.

Przesłanki orzeczenia rozwodu

Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód jest możliwe jedynie w sytuacji gdy zaistnieje pomiędzy małżonkami trwały i zupełny rozkład pożycia małżeńskiego, a obie te przesłanki muszą wystąpić łącznie. Zupełny rozkład pożycia małżeńskiego oznacza, że pomiędzy małżonkami ustały więzi w sferze duchowej, fizycznej oraz gospodarczej. W praktyce oznacza to, że małżonkowie:

1. Nie mieszkają ze sobą lub mieszkają jeszcze ze sobą, ponieważ nie mają możliwości zamieszkania oddzielnie natomiast traktują się jak osoby obce;
2. Przestali darzyć się miłością;
3. Zaprzestali utrzymywania ze sobą kontaktów fizycznych;
4. Nie prowadzą już wspólnego gospodarstwa domowego (robią osobno zakupy, nie jedzą wspólnych posiłków, płacą osobno rachunki itd.)

Jednocześnie przepisy k.r.o. wymieniają przeszkody, w których orzeczenie rozwodu nie będzie możliwe i są to sytuacje, w których w efekcie orzeczenia rozwodu miałoby ucierpieć dobro małoletnich dzieci małżonków,  wydanie wyroku orzekającego rozwód pomiędzy małżonkami byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego, o rozwód wnosi małżonek, który jest wyłącznie winny rozkładu pożycia małżeńskiego (np. małżonek, który wdał się w romans) z tym jednak zastrzeżeniem, że przesłanka ta nie wystąpi, gdy drugi małżonek wyrazi zgodę na taki rozwód wyrazi, ewentualnie, że brak takiej zgody jest sprzeczny z zasadami współżycia społecznego.

Przesłanki orzeczenia unieważnienia małżeństwa

Unieważnienia małżeństwa można żądać, w sytuacji gdy:

1. osoba wstępująca w związek małżeński nie ukończyła 18 lat. Zaznaczyć jednak trzeba, że w przypadku kobiety istnieje możliwość zawarcia związku małżeńskiego jeśli kobieta ukończyła 16 lat i uzyskała zgodę Sądu na ślub. Co również ważne nie można unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek osiągnął. Jeśli natomiast kobieta zaszła w ciążę to jej mąż nie może już żądać unieważnienia małżeństwa z powodu braku posiadania wymaganego wieku;
2. jeden ze współmałżonków pozostawał we wcześniej zawartym małżeństwie. Nie dotyczy to jednak sytuacji, jeśli poprzednie małżeństwo ustało bądź zostało unieważnione, chyba że ustanie tego małżeństwa nastąpiło w wyniku śmierci osoby, która zawarła ponowne małżeństwo będąc już w związku małżeńskim;
3. osoba zawierająca związek małżeński jest dotknięta chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym. Jeśli natomiast stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie zagraża małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa i jednocześnie osoba chcąca zawrzeć małżeństwo nie została ubezwłasnowolniona całkowicie, Sąd może wydać zgodę na zawarcie przez nią małżeństwa;
4. osoba wstępująca w związek małżeński jest ubezwłasnowolniona całkowicie, a ubezwłasnowolnienie nie zostało uchylone;
5. współmałżonkowie są spokrewnieni bądź spowinowaceni w linii prostej.  Trzeba jednak podkreślić, że Sąd może zezwolić na zawarcie przez takie osoby związku małżeńskiego z ważnych powodów;
6. Współmałżonkowie pozostają w stosunku przysposobienia. Nie można jednak żądać unieważnienia małżeństwa z tego powodu gdy stosunek ten się zakończył;
7. Oświadczenie o zawarciu małżeństwa zostało złożone przez osobę, która znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli, bądź gdy osoba ta działała pod wpływem błędu co do tożsamości drugiego małżonka, ewentualnie osoba składając oświadczenie działała pod wpływem bezprawnej groźby zarówno małżonka jak i innej osoby, jeśli z okoliczności faktycznych wynika, że mogła się ona obawiać, że jej lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Wszystkie wymienione wyżej sytuacje to przeszkody małżeńskie, z powodów których związek nie powinien zostać nigdy zawarty. W przypadku gdyby z jakiś powodów małżeństwo zostało zawarte, to właśnie na tej podstawie może zostać unieważnione, czyli kolokwialnie mówiąc anulowane. Nie można żądać unieważnienia małżeństwa jeśli małżeństwo to już ustało.

Sytuacja dzieci w przypadku unieważnienia małżeństwa

Jak zostało powyżej wskazane unieważnienie małżeństwa nie wpływa zasadniczo na sytuację prawną dzieci pochodzących z nieważnego związku małżeńskiego, bowiem traktowane są one jak dzieci pochodzące z ważnego małżeństwa. W wyroku unieważniającym małżeństwo Sąd rozstrzyga o tych samych kwestiach dotyczących dzieci małżonków jak w przypadku rozwodu i orzeka o:

1. Władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi małżonków;
2. Alimentach na dzieci;
3. Kontaktach rodziców z małoletnimi dziećmi.

Unieważnienie małżeństwa powoduje również analogiczne skutki jak rozwód w zakresie majątku wspólnego małżonków.

Pozew o unieważnienie małżeństwa

Pozew o unieważnienie małżeństwa, tak samo jak pozew o rozwód wnosi się do Sądu Okręgowego, w którego okręgu małżonkowie wspólnie mieszkali, jeśli choć jedno z nich w okręgu tym jeszcze ma miejsce zamieszkania bądź pobytu. Z braku takiej podstawy wyłącznie właściwy jest Sąd Okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania pozwanego, a jeżeli i tej podstawy nie ma to właściwy jest Sąd miejsca zamieszkania Powoda. Pozew może wnieść każdy, kto ma w tym interes prawny oraz prokurator. Pozew o unieważnienie małżeństwa podlega opłacie w wysokości 200,00 zł.

Adwokat Rozwodowy Rzeszów

Sprawy dotyczące unieważnienia małżeństwa nie są w praktyce tak często spotykane jak sprawy o rozwód czy o separację. Niemniej w sytuacji, w której okaże się, że zawarte małżeństwo jest z jakiegoś powodu nieważne, bowiem małżonek wcześniej już pozostawał w związku małżeńskim, bądź nie jest tą osobą, z którą związek ten został zawarty, czy też został zawarty pod wpływem groźby, należy wytoczyć powództwo o unieważnienie małżeństwa. Więcej informacji na temat prowadzenia sprawy rozwodowej znajdziesz na naszej stronie pt. Rozwód.