Unieważnienie małżeństwa kościelnego można uzyskać przed właściwym sądem kościelnym. Aby to zrobić należy wnieść pozew w którym wskaże się odpowiednią przyczynę unieważnienia małżeństwa.
Spis treści
W Polsce znaczną część zawieranych ślubów stanowią śluby konkordatowe, które stanowią swoiste połączenie ślubu cywilnego oraz ślubu wyznaniowego. Niestety, bez względu na formę zawarcia małżeństwa część z nich kończy się rozwodem, który rozwiązuje jednak tylko małżeństwo w sensie prawa cywilnego nie mając jednocześnie wypływu na ważność przysięgi, którą małżonkowie złożyli sobie w kościele.
Niejednokrotnie jest tak, że po uzyskaniu rozwodu byli małżonkowie bardzo chcieliby wejść w nowy związek małżeński zarówno w świetle prawa jak również w wymiarze wyznaniowym. Jest to jednak możliwe tylko w przypadku, gdy zostanie stwierdzona nieważność małżeństwa kościelnego. Trzeba wiedzieć, że pojęcie unieważnienia małżeństwa kościelnego nie jest do końca prawidłowe niemniej, używa się go jako zamiennika do prawidłowej nazwy jaką jest stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego.
Czy w Kościele są rozwody?
Ponieważ małżeństwo kościelne jest sakramentem o nierozerwalnym charakterze, w Kościele nie ma możliwości uzyskania rozwodu. Pojęcie rozwodu kościelnego jest pojęciem potocznym, którego używa się często mając na myśli unieważnienie ślubu kościelnego.
Co to jest unieważnienie małżeństwa kościelnego?
Rozwodu nie należy mylić z unieważnieniem ślubu kościelnego, ponieważ te dwie instytucje, chociaż rodzą podobne skutki, są zupełnie odmienne. Główną różnicą o jakiej można mówić w kontekście rozwodu i unieważnienia ślubu kościelnego jest to, że rozwód orzekany przez sąd cywilny polega na stwierdzeniu, że małżeństwo istniało ale obecnie rozpadowi uległo pożycie małżonków, a charakter tego rozpadu jest zupełny i trwały. W przypadku unieważnienia ślubu kościelnego to sąd kościelny weryfikuje, czy wola wyrażona przez narzeczonych w kościele była skuteczna – to znaczy czy małżeństwo faktycznie zostało zawarte. Mówiąc prościej, w procesie o unieważnienie ślubu kościelnego, zdaniem sądu kościelnego jest ustalenie, czy zawarte małżeństwo jest ważne.
Jak są przesłanki unieważnienie małżeństwa?
Prawo kanoniczne dzieli przesłanki unieważnienia małżeństwa na trzy grupy. Pierwsza z nich to tzw. przeszkody zrywające, do których należy zaliczyć przeszkodę wieku, przeszkodę pokrewieństwa, przeszkodę powinowactwa, przeszkodę święceń, przeszkodę profesji zakonnej, przeszkodę pokrewieństwa prawnego, przeszkodę niemocy płciowej oraz przeszkodę różnej religii (możliwa dyspensa).
Drugą grupą przesłanek uzasadniających unieważnienie małżeństwa kościelnego są przeszkody dotyczące formy kanonicznej tj. sposobu zawarcia ślubu kościelnego np. wywołane brakiem odpowiednich uprawnień kapłana asystującego przy zawieraniu małżeństwa.
Trzecią i najpopularniejszą grupą przesłanek unieważnienia małżeństwa są przeszkody dotyczące wad zgody małżeńskiej, czyli tzw. niezdolność konsensualna. Chociaż to pojęcie nie doczekało się jednej definicji to należy przyjąć, że niezdolność konsensualna składa się z trzech elementów tzn.: braku wystarczającego używania rozumu – np. na skutek choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, poważnego braku rozeznania oceniającego oraz niezdolności z przyczyn natury psychicznej, która uniemożliwia podjęcie istotnych obowiązków małżeńskich i która może być wywołana np. zaburzeniami w sferze psychoseksualnej. Katalog przesłanek jest katalogiem otwartym co oznacza, że wyliczenie ich wszystkich nie jest możliwe.
Jak uzyskać unieważnienie małżeństwa?
Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego inicjuje skarga lub inaczej mówiąc pozew rozwodowy, którą należy złożyć do właściwego miejscowo sądu diecezjalnego, który funkcjonuje praktycznie przy każdej diecezji. Za sąd miejscowo właściwy należy natomiast uznać sąd właściwy ze względu na miejsce zamieszkania żony, miejsce zamieszkania męża, miejsce zawarcia małżeństwa lub miejsce gdzie faktycznie będzie trzeba zbierać większość dowodów. Należy jednak pamiętać, że miejscem zamieszkania nie jest miejsce zameldowania lecz miejsce faktycznego przebywania strony.
Do skargi należy załączyć odpowiednie dowody świadczące o zasadności skierowanego powództwa. Tak sporządzoną skargę przyjmuje wikariusz sądowy, który może to uczynić w ciągu miesiąca od jej złożenia po czym zostaje zawiązany spór. O zawiązaniu sporu sąd kościelny zawiadamia doręczając stronom odpowiedni dekret a stronie pozwanej także odpis skargi, do której treści będzie mogła się ustosunkować.
Kolejnym etapem postępowania jest przesłuchanie zgłoszonych przez strony świadków, które odbędzie się bez obecności powoda i pozwanego, ponieważ zarówno same strony jak i świadkowie są przesłuchiwania oddzielnie w obecności sędziego kościelnego oraz notariusza. Zdarza się, że w postępowaniu niezbędny będzie także udział biegłego sądowego z zakresu psychologii lub psychiatrii, który podda strony postępowania odpowiednim badaniom. Po tych formalnościach obrońca węzła małżeńskiego ma czas na sformułowanie swojej opinii po czym nastąpi udostępnienie akt postępowania stronom, które będą mogły ustosunkować się do zebranego w postępowaniu materiału dowodowego (na tym etapie istnieje także możliwość uzupełnienia materiału dowodowego o nowe dowody).
Ostatnim etapem postępowania jest sporządzenie wyroku. Jeśli okaże się on negatywny dla którejś ze stron to będzie ona miała możliwość wniesienia apelacji.
Jeśli żadna ze stron nie wniesie apelacji wyrok stanie się wykonalny.
Czy będę potrzebować adwokata kościelnego?
Przepisy Kodeksu Prawa Kanonicznego stanowią, że strona występująca w procesie o stwierdzenie nieważności małżeństwa może swobodnie ustanowić sobie adwokata. Decyzja o skorzystaniu z pomocy adwokata należy zatem tylko i wyłącznie do strony procesu. Niemniej, trzeba zauważyć, że skorzystanie z pomocy adwokata kościelnego może przynieść wiele korzyści. Do funkcji adwokata kościelnego należy przede wszystkim sporządzenie skargi oraz pozostałych pism procesowych a także obrona reprezentowanej strony przed sądem kościelnym (zarówno ustna jak i pisemna). Adwokat kościelny może być także obecny przy przesłuchaniu stron i świadków oraz za pośrednictwem sędziego zadawać przesłuchiwanym pytania.
Wynagrodzenie adwokata kościelnego jest kwestią ustalaną indywidualnie z klientem przed podpisaniem stosownej umowy.
Jak już wspomniano, decyzja o skorzystaniu z pomocy adwokata kościelnego należy tylko i wyłącznie do strony postępowania niemniej, często zlecenie takiej pomocy może gwarantować sprawność i poprawność prowadzonego postępowania.